วันพฤหัสบดีที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2555

อาชีพของชาวอีสาน

 การจักรสานของชาวอีสาน



 
 
ภูมิปัญญาไทยในอีสาน
ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เป็นการทำเครื่องจักสานเป็นงานหัตถกรรมเก่าแก่ เป็นเครื่องมือ เครื่องใช้ โดยใช้วัตถุดิบที่มีอยู่นั้น โดยมีวิธีในการทำ เริ่มจาก การใช้วัตถุดิบ เช่น เถาวัลย์ หวาย กระจูด กก มาจักสานเป็นเครื่องใช้โดยมาสอดขัดกัน แล้วพัฒนาเป็นภาชนะหรือเครื่องใช้ที่มีประโยชน์ตามความต้องการและพัฒนารูปทรง ลวดลาย ให้มีความละเอียดประณีตสวยงามกว่าเดิม
ชาวอีสานทำเครื่องจักสานเป็นเครื่องมือเครื่องใช้มานานมาก
ที่มนุษย์เครื่องจักรและเทคโนโลยีที่สมัยใหม่มาผลิตจะมีเครื่องมือเครื่องใช้แทนที่ การทำเครื่องจักสานโดยทั่วไปจะมีวิธีในการทำและรูปแบบที่คล้ายกัน รูปแบบของเครื่องจักสานก็จะเป็นไปตามความนิยมขนบประเพณี อยู่ของแต่ละท้องถิ่น

กลุ่มประเทศในแถบเอเชียเป็นแหล่งผลิตเครื่องจักสานที่สำคัญของโลก
ได้พัฒนาเป็นอุตสาหกรรมการเกษตรโดยมีเครื่องจักร โดยเฉพาะประเทศในกลุ่มเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ประเทศไทย ส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม และยังเป็นการเกษตรแบบดั้งเดิมที่ใช้เครื่องมือพื้นบ้าน ประชาชนในชนบทยังดำรงชีวิตตามสภาพสังคมเกษตรกรรมที่ผลิตเครื่องมือเครื่องใช้ขึ้นเองจากวัตถุดิบธรรมชาติในท้องถิ่น ได้แก่ การทำภาชนะดินเผาด้วยดินที่หาได้ในท้องถิ่น การทำเครื่องจักสานด้วย เถา ใบ เป็นต้น
และก็มีการทำภาชนะดินเผาด้วยดินในท้องถิ่น การทำเครื่องจักสานด้วย เถา ใบ และต้นไม้ชนิดต่างๆ มนุษย์รู้จักนำวัสดุจากธรรมชาติมาทำเครื่องจักสานมานานแล้ว อาจจะเริ่มจากการนำกิ่งไม้มาสอดขัดกัน เป็นรั้วแสดงอาณาเขต นำใบไม้มาสอดขัดกันเป็นแผ่นหรือเป็นภาชนะ


ต่อมาก็รู้และเข้าใจคุณสมบัติของพืชพันธุ์ไม้แต่ละชนิดมากขึ้นจึงเลือกสรรส่วนต่างๆ ของต้นไม้มาใช้เป็นวัตถุดิบในการทำเครื่องจักสานได้เหมาะสมกับความต้องการและใช้ประโยชน์ใช้สอย เช่น นำหวาน ไม้ไผ่ มาจักเป็นเส้นแล้วสานเป็นภาชนะเครื่องใช้
การนำวัตถุดิบธรรมชาติมาทำเครื่องจักสานนั้น มนุษย์ค่อยๆ เรียนรู้คุณสมบัติของวัตถุดิบ แล้วเลือกสรรดัดแปลงให้มีลักษณะเหมาะในการนำมาสาน เช่น การที่นำไม้ไผ่มาเป็นซีกๆ แล้ว “จัก” เป็นเส้นๆ ซึ่งเรียกว่า “ตอก” เมื่อได้ตอกแล้วจึงนำตอกไป “สาน” เป็นเครื่องจักสานให้มีรูปแบบที่ต้องการ
การทำไม้ไผ่เป็นตอกและนำตอกไปสานเป็นภาชนะต่างๆ เป็นขั้นตอนสำคัญ จึงเรียกหัตถกรรมที่ทำขึ้นด้วยกรรมวิธีนี้ว่า เครื่องจักสานละค่ะในการทำเครื่องจักสาน ทำขึ้นจากกระบวนการคือ “จัก” คือ การเอามีดผ่าไม้ไผ่ หวาย ให้แตกแยกออกจาก กันเป็นเส้นบางๆ “สาน” คือการใช้เส้นตอกหรือสิ่งที่เป็นเส้นอื่นๆ ที่อ่อนตัวขัดกัน คือ “ยก” และ “ข่ม” ให้เกิดเป็นลาย ตามต้องการ นอกจากนี้การจักสาน ชาวอีสานนั้นก็มีภูมิปัญญาในด้านนี้มานานมากแล้ว และงานด้านนี้ก็ได้ถ่ายทอดให้คนรุ่นต่อไปเพื่อไม่ให้สูญหายไปจากชาวไทย